ارزیابی و شناسایی مخاطرات طبیعی تهدید کننده غار قوری قلعه

غار قوری قلعه یکی از جاذبه های طبیعی ملی کمیاب گردشگری است که در سطح ایران منحصربه فرد بوده و دارای ترکیبی از ویژگی های علمی، زمین شناسی، زیباشناسی، فرهنگی و... است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و ارزیابی مخاطرات طبیعی و انسانی – طبیعی غار قوری قلعه در 86 کیلومتری جاده کرمانشاه – پاوه پرداخته شده است. در این پژوهش روش مطالعه شامل مطالعات کتابخانه ای، پرسشنامه ای، بازدیدهای میدانی، روش های آزمایشگاهی و اندازه گیری است و از آزمون های آماری t-test، نرم افزارهای spss, gis,office وسایل غارنوردی ازجمله متر لیزری، سایکرومتر یا رطوبت سنج، دماسنج و غیره جهت تولید داده ها و تجزیه وتحلیل آنها استفاده شده است. زندگی ساکنان غرب ایران به آب های زیرزمینی حاصل از مناطق کارستی وابسته است.. لذا مطالعه آب های زیرزمینی مناطق کارستی فوق العاده مهم است. از دیدگاه جهانی هم در اغلب نقاط دنیا منابع آب زیرزمینی ازجمله مهم ترین منابع تأمین آب شرب و کشاورزی می باشند. آلودگی منابع آب زیرزمینی توسط آلایندهای مختلف ازجمله فاضلاب های صنعتی و شهری باعث تقلیل کیفیت این منابع آبی گردیده و حتی در بعضی از مناطق احتمال غیرقابل استفاده شدن آن ها را موجب شده اند. در این پژوهش، آلودگی آب های زیرزمینی غار قوری قلعه در اثر فلزات سنگین، املاح حاصل از سازندهای زمین شناسی و فعالیت های انسانی ارزیابی شده است. بررسی و ارزیابی آب های زیرزمینی ازجمله آب غارهای کارستی ضروری است. چون از آب غار قوری قلعه به عنوان آب شرب استفاده می شود، در این پژوهش سعی شده از طریق آزمایشات دقیق و نمونه برداری های اصولی نتایج مشخص و تحلیل شوند و از طریق بازدیدهای میدانی و مصاحبه با کارشناسان مرتبط نقش عوامل انسانی و طبیعی دخیل در آلودگی غار در داخل و خارج غار مذکور شناسایی شوند. نمونه برداری از آب مدخل ورودی غار و بخش انتهایی آن طی دوره شش ماهه (دی، بهمن، اسفند، فروردین، اردیبهشت و خرداد) سال 1392 و 1393 صورت گرفته و غلظت فلزات سنگین (pb, as, mn)، کاتیون های اصلی (mg, ca, k, fe, li, na) و no3, bod, ec, ph در آزمایشگاه اندازه گیری شده اند. در آزمایش ها آرسنیک و سرب به روش جذب اتمی و آهن، منیزیم و منگنز به روش شعله ای و لیتیوم، سدیم، کلسیم و پتاسیم به روش فتومتری اندازه گیری شدند و ph با ph متر، ec (هدایت الکتریکی) با ec متر، bod (نرخ مصرف اکسیژن در داخل آب توسط ارگانیسم ها) با bod متر و نیترات به روش یون کروماتوگرافی ic سنجیده شدند. بر اساس نتایج حاصله غلظت ها با عیارهای استاندارد آب آشامیدنی مقایسه گردیدند. نتایج حاکی از آن دارد که غلظت برخی عناصر مانند آرسنیک و سرب آب غار کارست قوری قلعه از حد مجاز آب آشامیدنی بیشتر است و بر اساس ارزیابی عوامل منشأ آن عامل زمین شناسی، وجود رگه های معدنی در منطقه، سوخت ناشی از کوره های آهک پزی و فاضلاب ها تشخیص داده شد که طی فرایند طبیعی آب غار را آلوده ساخته اند. همچنین فعالیت های مخاطره آمیز انسانی سطح خارجی آبگیر غار نیز موثر بوده اند. دلیل غلظت زیاد عناصر آهن، منگنز و منیزیم به دلیل عبور آب از خاک ها و سنگ های سطح زمین و نفوذ آن به درون غار بوده که میزان آنها بیش ازحد مجاز آب های آشامیدنی است. عناصر اخیر سبب تغیر رنگ، کدورت و طعم آب غار شده اند. میزان bod بالاست که دلیل آن عملکرد فاضلاب ها و ریختن مواد زائد بازدیدکنندگان غار در داخل آب غار تشخیص داده شد. در این پژوهش تجزیه وتحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت گرفته است. در قسمت آمار توصیفی با استفاده از مشخصه های آماری نظیر فراوانی، میانگین و انحراف معیار به توصیف داده ها و در سطح استنباطی از آزمون t تک نمونه ای برای مقایسه بین میانگین مولفه های پژوهش و میانگین فرضی نمونه جهت سنجش این عوامل استفاده شده است. در این پژوهش به منظور قابلیت اعتماد داد ها و جلوگیری از بروز اشتباهات در نمونه گیری و با توجه به اینکه دسترس به همه کارشناسان برای محققین میسر بود از روش سرشماری کامل استفاده گردید. تعداد افراد جامعه آماری در این پژوهش 90 نفر بودند که در میان این تعداد افراد پرسشنامه توزیع گردید. در این پژوهش تعدادی از پرسشنامه ها به دلیل عدم عودت به پژوهشگر و همچنین نقص اطلاعات بعضی پرسشنامه ها در بررسی تجزیه وتحلیل داده ها حذف گردیدند. در این پژوهش برای سنجش نظر پاسخگویان از طیف لیکرت استفاده شده است. مقیاس لیکرت بکار گرفته شده در این پژوهش یک مقیاس سه بخشی و پنج بخشی است که به ترتیب شامل گزینه های کم، متوسط و زیاد (سه بخشی)/ کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم و کاملاً مخالفم است. فاصله بین گزینه های مقیاس به پنج و سه قسمت تقسیم می شود که در نقطه وسط، گرایش پاسخگو به هر دو طرف مقیاس برابر است. ارزش عددی هر یک از گزینه به ترتیب 5، 4، 3، 2، 1 و 1، 2، 3 می باشد. برای استخراج داده ها و تحلیل آنها ابتدا مشخص می شود که پاسخگویان هرکدام از گزینه های مربوط به سوالات را با چه ارزشی علامت گذاری کرده اند، سپس به بهترین گزینه )کاملاً موافقم(، امتیاز 5 و به بدترین گزینه ای (کاملاً مخالفم)، امتیاز 1 اختصاص داده می شود. نتایج به دست آمده نشان داد مخاطرات طبیعی و انسانی روی غار قوری قلعه موثر بوده و باعث تغییر آن شده است. اندازه گیری دما در داخل غار طی هفت ماه متوالی بهمن، اسفند، فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر و مرداد 92-1393 با استفاده از رطوبت سنج یا سایکرومتر اندازه گیری شده است. مهم ترین پارامتر های هواشناسی غارها رطوبت نسبی و دما می باشد. به منظور درک صحیح وضعیت پارامترهای دما و رطوبت نسبی از طریق تعبیه وسایل هواشناسی مورد نیاز در داخل غار بهره گیری شد. بر اساس برداشت داده های هواشناسی طی ماه های بهمن و اسفند 1392 و ماه های فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر و مرداد 1393 میانگین دمای خشک 88/13 و دمای تر 33/14 درجه سانتی گراد ثبت شده است. در سال 1386 با گشاده سازی دهانه غار و همچنین افزایش تعداد گردشگران تغییراتی در میزان دما و رطوبت نسبی صورت گرفته است که این تغییرات سبب دگرگونی و تغییراتی در اشکال کارستی شده است. کلیدواژه: غار قوری قلعه، مخاطرات طبیعی، مخاطرات انسانی، گردشگری، آلودگی آب های زیرزمینی.